اول مرغ بود یا تخم مرغ؟ داستان جوجه کشی اخیر هم بی‌ربطه به پاسخ این سوال نیست. جوجه‌کشی چندین دهه است که در صنعت مرغداری ایران به صورت روال طبیعی به انجام می‌رسد و در تمامی این سال‌ها نیز هم دولت و هم مرغدارها از ادامه وضعیت شکایت داشته‌اند.
هر دو گروه دیگری را متهم به کم کاری می‌کند. دولت مدعی است که مرغدار با افزایش عرضه وضعیت بازار را بهم می‌ریزد و مرغدار هم اعتقاد دارد که دولت با دخالت در قیمت‌گذاری کار آنها را از صرفه انداخته است. دولت دلیل می‌آورد که برای تامین نیاز شهروندان باید در بازار دخالت کند و فعال اقتصادی هم براین باور است که دخالت مستقیم دولت در قیمت‌گذاری باعث کاهش عرضه ودر نهایت رشد دوباره قیمت‌ها می‌شود. انتشار تصویر جوجه کشی اخیر تعداد زیادی از سیاست‌گذاران تا اقتصاددانان و مردم عادی را درگیر کرده‌است. حتی نمایندگان مجلس آینده با انتشار توئیت‌های حماسی موضوع تنظیم بازار مرغ را به ارتباط میان عدالت و احکام شرعی هم ارتقاء داده‌اند. همزمان مدیران دولتی به سنت همیشگی در موضع انفعال از نامه‌نگاری‌هایشان و بی‌اطلاعی از این جوجه کشی ها خبر می‌دهند. مرغداران هم اعداد و ارقام مربوط به هزینه‌های تولید را پشت سرهم ردیف می‌کنند. اما اصل داستان چیست؟
جوجه کشی از چه زمانی باب شد؟
یک اصطلاح در صنعت مرغداری وجود دارد:«ریختن جوجه در چال». طی چهار دهه گذشته روش معدوم‌سازی جوجه یک روزه به همین شکل بوده‌است. جوجه‌ها را داخل گودال می‌ریزند، روی آن خاک‌ریزی انجام می‌دهند و پس از آن طی زمانی نزدیک به شش ماه از این خاک به عنوان کود استفاده می‌کنند. این نوع کود در بازار ارزش بالایی دارد و مرغداری‌ها آن را خرید و فروش می‌کنند. حتی گاهی میزان درآمد حاصل از فروش کود از اصل فروش گوشت مرغ هم بیشتر می‌َشود. این روش حداقل تاکنون با اعتراض سازمان محیط زیست هم همراه نبوده و در تمامی واحدهای صنعتی مرغداری، محوطه‌ای برای این نوع اقدامات وجود دارد.
صنعت مرغداری ها چقدر است؟
100 هزار میلیارد تومان برآورد گردش مالی صنعت مرغداری‌های کشور برآورد شده‌است. این عدد، صنعت مرغداری را به یکی از بزرگترین بخش‌های اقتصاد ایران تبدیل کرده‌است. برای دستیابی به این گردش مالی، سالیانه یک میلیارد و 500 میلیون جوجه یک روزه پرورش داده می‌شود و در نهایت 2 هزار و 800 تن گوشت مرغ و بیش از 950 هزار تن تخم مرغ تولید و عرضه می‌َشود.
جنجال از چه زمانی آغاز شد؟
به دلیل افزایش قیمت گوشت مرغ در نیمه دوم سال گذشته، جوجه ریزی در مرغداری‌ها به میزان 16 درصد افرایش یافته‌است. براین اساس ماهیانه 134 میلیون جوجه یک روزه به چرخه تولید اضافه شده‌است. اما این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که میزان تقاضا در بازار کاهش چمشگیری یافته است. وضعیت نامتوازن بازار و رشد قیمت خوراک باعث شد که صنعت مرغداری طی دو ماه بیش از 2 هزار میلیارد تومان خسارت مالی بپذیرد. پیش بینی می‌َشود طی سه ماه فصل بهار این صنعت هر ماه حداقل 1000 میلیارد تومان خسارت را تحمل کند. ادامه این روند احتمالا در فصل پاییز با کاهش عرضه و افزایش قیمت‌ها همراه خواهد بود.
بازار به تعادل نمی‌رسد؟
در اقتصاد ایران دو بازار همیشه به عنوان ضرب‌المثل وضعیت نامتوازن زبان‌زد بوده‌اند. بازار سیب‌زمینی و پیاز و گوشت مرغ. هیچ کدام از این دو بازار در طول سه دهه گذشته در حالت تعادلی نبودند. دلیل اصلی عدم توازن در این بازارها نیز مربوط به فقدان امکان نگهداری این کالاها برای مدت بیش از یک فصل است. به طور معمول در بازار سیب زمینی و پیاز، با رشد قیمت‌ها، میزان اقبال کشاورزان به کاشت زیاد می‌َشود و در فصل بعدی محصولات آنها در بازار عرضه و به دلیل رشد عرضه، قیمت‌ها پایین می‌آید. در نهایت کشاورزان حتی امکان برداشت محصول را پیدا نمی‌کنند.
چرا جوجه ها کشته شدند؟
میزان تقاضای واقعی بازار گوشت مرغ نزدیک به 110 میلیون راس است اما تعداد جوجه‌های یک روزه طی مدتی کوتاه به 135 میلیون راس رسیده بود. قیمت خوراک طیور که مصوب وزارت جهادکشاورزی است برای ذرت هر کیلوگرم یک هزار و 350 تومان و برای سویا 2 هزار و 450 تومان تعیین شده‌است. اما حضور چند واسطه سرشناس در بازار خوراک دام و طیور سبب شده که قیمت‌ها به میزان 6 برابر افزایش پیدا کند. در این شرایط جوجه کشی به معنای تبدیل جوجه یک روزه به مرغ بالغ، صرفه اقتصادی پیدا نمی‌کند. مرغداری ها مدعی هستند که هزینه نگهداری و پروارسازی جوجه یکروزه و تبدیل آن به مرغ از قیمت فروش هر کیلوگرم مرغ به واسطه‌ها بیشتر است. درحال حاضر متوسط قیمت فروش هر کیلوگرم مرغ در محل مرغداری حدود 8 هزار و 600 تومان برآورد می‌َشود درحالی که هزینه نگهداری جوجه یک روزه گاهی تا 9 هزار تومان هم می‌رسد. پیش‌بینی می‌َشود که میزان مازاد تولید گوشت مرغ تا تیرماه به رقم کم سابقه 200 تا 220 هزار تن برسد که در خوشبینانه‌ترین حالت تنها امکان صادرات 15 هزار تن از این محصول وجود دارد.
کسی مرغ نمی‌خرد؟
شیوع ویروع کرونا باعث شد که میزان تقاضا برای گوشت مرغ به طور متوسط بین 20 تا 30 درصد کاهش یابد. همزمان قیمت فروش جوجه یک روز هم از 3 هزار تومان در بهمن ماه به 300 تومان در اسفندماه تنزل پیدا کرد. نگرانی‌ها در مورد سلامت کارکنان مرغداری‌ها هم شرایطی را رقم زد که بخش قابل توجهی از کارگران این مراکز به مرخصی اجباری بروند. کاهش تقاضا در نهایت کار را به جایی رساند که میزان کشتار هم افت پیدا کند و وزن مرغ‌ها از 2 کیلو و 600 گرم به 4 کیلوگرم افزایش پیدا کند.
سرمنشا مجادله نیز به همان بحث قدیمی باز می‌گردد،اینکه حدود دخالت دولت در اقتصاد و مداخله در بازار چه میزان باید باشد؟ تمام دولت‌ها از طریق ستاد تنظیم بازار و سازمان تعزیرات حکومتی و با هدف تامین نیازهای عمومی مردم، مداخله مستقیمی در روند نرخ‌گذاری‌ها دارند و به دنبال آن بهای تمام شده کالاهایی مانند مرغ را به صورت دستوری تعیین می‌کنند.
جایی برای انبار کردن گوشت نیست؟
سردخانه‌های با درجه حرارت زیرصفر کشور امکان دپوی گوشت مرغ را ندارند. آنها در فصل بهار بخش مهمی از ظرفیت خود را به دپوی محصولات باغی اختصاص داده‌اند. بنابراین حتی در صورتی که جوجه‌های یک روزه برای کشتار به مرغ هم تبدیل شوند، بازهم امکان نگهداری وسیع گوشت آنها وجود ندارد. سرانه مصرف مرغ برای هر خانوار 35 کیلوگرم در سال ارزیابی شده که امسال به دلیل رشد قیمت‌ها، کاهش قدرت خرید و شیوع ویروس کرونا این عدد به 25 کیلوگرم می‌رسد. این وضعیت یعنی صنعت مرغداری کشور با 30 درصد مازاد تولید مواجه است. در حال حاضر ظرفیت 28 میلیون تخم مرغ که اماده تبدیل شدن به جوجه یک روزه است، روی خط تولید حضور دارد که بزودی این تعداد جوجه هم به چرخه اضافه می‌َشود.
دولت چقدر مقصر است؟
گناه دولت در بحران معدوم‌سازی جوجه‌های یک روزه بیش از آنکه برآمده از یک دستور عملیاتی باشد، موضوعی فلسفی است. مرغداران به دو موضوع انتقاد مستقیم دارند. قیمت‌گذاری دولتی و دخالت در تنظیم بازار خوراک دام و طیور. در مورد اول بیش از آنکه عرصه مجادله در اختیار فعالان صنعت مرغداری ها باشد، بحثی اقتصادی میان دولت و اقتصادانان در جریان است. سرمنشا مجادله نیز به همان بحث قدیمی باز می‌گردد،اینکه حدود دخالت دولت در اقتصاد و مداخله در بازار چه میزان باید باشد؟ تمام دولت‌ها از طریق ستاد تنظیم بازار و سازمان تعزیرات حکومتی و با هدف تامین نیازهای عمومی مردم، مداخله مستقیمی در روند نرخ‌گذاری‌ها دارند و به دنبال آن بهای تمام شده کالاهایی مانند مرغ را به صورت دستوری تعیین می‌کنند. این روند به شدت مورد اعتراض صنایع کشور قرار دارد که مدعی تنظیم قیمت‌ها با مکانیزم تنظیم بازار هستند. فساد جاری در بخش قیمت‌گذاری خوراک دام نیز مربوط به دو خانواده موثر در این صنعت است.
جوجه‌ها را به مردم نمی‌دهند؟
شرایط نگهداری جوجه یکروزه، شبیه به نوزاد تازه متولد شده‌است. در صورتی که جوجه‌ها به سرعت به مرغداری‌های صنعتی با درجه حرارت تنظیم شده منتقل نشوند، ظرف مدتی کمتر از 24 ساعت می‌میرند. براین اساس امکان اهدای این جوجه‌ها به مردم برای نگهداری نیست. ضمن اینکه سیستم حمل و نقل وشرایط عرضه جوجه یکروزه زنده هم وجود ندارد.
